شیوع عجیب یک فلج خزنده
به گزارش همشهری آنلاین ماه پیش یک معلم مدرسه در شهر پونا در غرب هند متوجه ناراحتی پسر شش‌ساله‌اش در انجام دادن تکلیف‌های خانگی‌اش شد. او به یک روزنامه محلی گفت: «من برخی از کلمات را پاک کرده بودم و از او خواسته بودم آنها را دوباره بنویسد. تصور می‌کردم عصبانی است و به همین دلیل مداد را به درستی در دست نمی‌گیرد.»
این معلم هرگز تصور نمی‌کرد که مشکلات او برای در دست گرفتن مداد اولین نشانه «نشانگان گیلن- باره» (GBS) است. این نشانگان یک اختلال نادر است که در آن دستگاه ایمنی به سلول‌های عصبی حمله می‌کند و باعث ضعف عضلانی و فلج می‌شود.
پس از چند روز، پسر در مراقبت‌های ویژه بستری شد، چرا که او قادر به حرکت دادن دست‌ها یا پاهای خود نبود. این پسر با بدتر شدن وضعیتش توانایی بلع، صحبت کردن و در نهایت نفس کشیدن را از دست داد و به حمایت ونتیلاتور (دستگاه تهویه مکانیکی) نیاز پیدا کرد. خوشبختانه او اکنون در حال بهبودی است.
این پسر در میان حدود ۱۶۰ مورد گزارش‌شده نشانگان از اوایل ژانویه در شهر پونا، یک مرکز دانشگاهی و فناوری اطلاعات است که با شهرک‌های صنعتی و روستاهای متعدد احاطه شده است، است. تا به حال پنج مورد مرگ مشکوک وجود داشته است. بر اساس آمار رسمی، در حال حاضر ۴۸ بیمار مشابه در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند، ۲۱ نفر به ونتیلاتور متصل شده‌اند و ۳۸ نفر نیز از بیمارستان ترخیص شده‌اند.
نشانگان گیلن-باره چیست؟
نشانگان گیلن- باره با گزگز یا بی‌حسی در پاها و دست‌ها شروع می‌شود و به دنبال آن ضعف عضلانی و مشکل در حرکت مفاصل رخ می‌دهد. علائم در طی دو تا چهار هفته بدتر می‌شود و معمولاً از بازوها و پاها شروع می‌شود. میزان مرگ‌ومیر گزارش شده بسته به شدت و کیفیت حمایت پزشکی بین ۳ تا ۱۳ درصد متغیر است.
شیوع نشانگان گیلن-باره توأم با فلج در شهر پونا به یک باکتری بیماری‌زا به نام «کمپیلوباکتر ژژونی» مربوط شده است که عامل اصلی عفونت‌های ناشی از غذا و بزرگ‌ترین محرک این نشانگان در سراسر جهان است. ارتباط بین نشانگان گیلن-باره و این باکتری در دهه ۱۹۹۰ در روستاهای چین کشف شد که عفونت با کمپیلوباکتر ژژونی در جوجه‌ها رایج بود و شیوع این نشانگان در فصل باران‌های موسمی هنگامی که کودکان در آب آلوده به فضولات مرغ یا اردک بازی می‌کردند، رخ می‌داد.
شیوع نشانگان گیلن-باره در هند کاملاً غیرمعمول نیست. یک بررسی بر روی ۱۵۰ بیمار مبتلا به این نشانگان طی یک دوره پنج‌ساله بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۹ نشان داد که ۷۹ درصد از بیماران شواهدی از عفونت قبلی داشتند و سومین آزمایش برای کمپیلوباکتر مثبت بود. قابل‌ذکر است که عفونت‌های هم‌زمان شایع‌تر بودند و در ۶۵ درصد رخ می‌دادند که نشان‌دهنده تداخل پیچیده باکتری‌ها و ویروس‌ها بود.
شیوع غیرعادی نشانگان فلج در سراسر جهان
اخیراً، شیوع‌های نشانگان گیلن-باره مرتبط با این عامل بیماری‌زا از سراسر جهان گزارش شده است. پرو در آمریکای جنوبی در هفت ماه اول سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۰۰ مورد مشکوک و حداقل چهار مورد مرگ ناشی از این نشانگان را گزارش کرد که دولت این کشور را بر آن داشت تا وضعیت اضطراری بهداشت ملی اعلام کند و اقدامات بهداشت عمومی را تقویت کند. دوسوم موارد نشانگان گیلن-باره در پرو به عفونت با کمپیلوباکتر مرتبط بودند.
کارشناسان می‌گویند در کشورهایی که وضعیت بهداشتی خوبی دارند، موارد کمتری از نشانگان گیلن- باره با کمپیلوباکتر مرتبط است و عفونت‌های تنفسی عامل اصلی آن هستند. عوامل محرک دیگری نیز وجود داشته‌اند. برزیل در سال ۲۰۱۵ برزیل مجموعه‌ای از موارد نشانگان گیلن- باره مرتبط با ویروس زیکا را گزارش کرد. در موارد نادری واکسن‌ها به ندرت می‌توانند این نشانگان را به وجود آورند، اما گزارش شده است که واکسن کرونای «آسترا-زنکا» با چند صد مورد نشانگان گیلن-باره در سال ۲۰۲۱ مرتبط شده است.
کارشناسان می‌گویند کمپیلوباکتر یک باکتری بومی است و صدها هزار مورد از عفونت با آن در هر سال رخ می‌دهد. اما در موارد نادری نشانگان گیلن-باره رخ می‌دهد.
سویه خاصی از کمپیلوباکتر وجود دارد که دارای لایه بیرونی پوشیده از قند است و در موارد نادر ساختار مولکولی آن با پوشش سلول‌های عصبی انسان مطابقت دارد.
چطور فلج ایجاد می‌شود؟
هنگامی که دستگاه ایمنی بیمار به باکتری حمله می‌کند، ممکن است در نهایت اعصاب را نیز هدف قرار دهد – فرآیندی که «تقلید مولکولی» نامیده شد است – و منجر به نشانگان گیلن-باره می‌شود. با این حال، بخش کوچکی از سویه‌های کمپیلوباکتر دارای این پوشش دارای ساختار مولکولی مشابه پوشش سلول‌های عصبی هستند.
کارشناسان می‌گویند احتمالاً در پونای هند سویه‌ای از کمپیلوباکتر با این ویژگی مولکولی احتمالاً در گردش است و افزایش عفونت‌ها با این سویه درنتیجه منجر به رخ دادن موارد بیشتری از نشانگان گیلن-باره شده است.
اکثر کارشناسان تخمین می‌زنند که از هر ۱۰۰ سویه کمپیلوباکتر، یک مورد خطر ایجاد نشانگان گیلن-باره را داشته باشد و از هر ۱۰۰ نفری که به چنین سویه‌ای مبتلا می‌شوند، یک نفر به این نشانگان مبتلا می‌شود که خطر کلی را تقریباً یک در ۱۰۰۰۰ می‌کند.
علاج قطعی وجود ندارد
چیزی که اوضاع را بدتر می‌کند این است که هیچ علاجی برای نشانگان گیلن-باره وجود ندارد.
آنتی‌بادی‌هایی که در بدن بر ضد کمپیلوباکتر تولید می‌شوند، سپس به اعصاب حمله می‌کند. پزشکان از «تبادل پلاسما»، فرآیندی که خون را برای حذف آنتی‌بادی‌ها مضر فیلتر می‌کند، همراه با «ایمونوگلوبولین داخل وریدی» (IVIG)، یک آنتی‌بادی درمانی مشتق شده از خون طبیعی، برای کمک به کاهش شدت بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چالش دیگر این است که هیچ آزمایش منفردی برای تشخیص نشانگان گیلن-باره وجود ندارد. تشخیص عمدتاً بر اساس ویژگی‌های بالینی است. این نشانگان به صورت نوعی فلج بروز می‌کند که می‌تواند ناشی از ویروس فلج اطفال، ویروس‌های دیگر یا بیماری‌های عصبی نادر باشد.
