آلودگی اقیانوس ها و سلامت انسان
به گزارش اختصاصی خبرگزاری سلامت (طبنا) گیلان: اقیانوس‌ها با پوشش بیش از 70٪ سطح زمین، نقش حیاتی در تنظیم اقلیم، تولید اکسیژن و تأمین منابع غذایی و دارویی دارند و برای سلامت انسان و بقای جوامع ساحلی ضروری هستند. با این حال، فعالیت‌های انسانی مانند تغییرات اقلیمی، آلودگی، بهره‌برداری بی‌رویه و استخراج منابع، اقیانوس‌ها را به شدت تهدید می‌کند. آلودگی دریایی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی قرن حاضر است که سلامت انسان را به طور مستقیم و غیرمستقیم تهدید می‌کند و سالانه میلیون‌ها مرگ زودرس را به بار می‌آورد. بر خلاف دیدگاه قدیمی که آلودگی را بهای اجتناب‌ناپذیر توسعه می‌دانست، اکنون شواهد نشان می‌دهد که کنترل آلودگی ممکن و مؤثر است.
وضعیت کنونی آلودگی اقیانوس‌ها
آلودگی اقیانوس‌ها گسترده، رو به افزایش و دارای ماهیتی پیچیده است که شامل آلاینده‌های شیمیایی، زیستی و فیزیکی می‌شود. پلاستیک، فلزات سنگین، آلاینده‌های نفتی، ترکیبات شیمیایی مصنوعی، داروها، آفت‌کش‌ها و فاضلاب از مهم‌ترین آلاینده‌ها هستند. حدود 80٪ این آلودگی ناشی از منابع زمینی و باقی‌مانده از فعالیت‌های دریایی است. آلودگی در مناطق ساحلی و کشورهای در حال توسعه شدیدتر است و عوامل اصلی آن شامل رشد سریع صنعتی، کشاورزی شیمیایی، توسعه جمعیتی سواحل، افزایش تولید پلاستیک و مدیریت ضعیف پسماند هستند. آلودگی اقیانوس‌ها موجب شکوفایی جلبک‌های سمی، افزایش عوامل بیماری‌زا و اختلال در سلامت اکوسیستم‌ها و انسان می‌شود. با وجود شواهد فراوان از تأثیرات گسترده آن، هنوز شکاف‌های عمده‌ای در داده‌ها و ارزیابی‌های سلامت محور وجود دارد که مانع برآورد دقیق بار بیماری ناشی از آلودگی دریایی می‌شود.
تغییرات اقلیمی، گرمایش جهانی، اسیدی شدن اقیانوس‌ها و آلودگی
از دهه 1970، اقیانوس‌ها با جذب بیش از 90٪ گرمای اضافی ناشی از تغییرات اقلیمی گرم شده‌اند. این روند موجب افزایش دمای سطح دریا، دو برابر شدن فراوانی امواج گرمایی دریایی و تشدید رویدادهای جوی شدید شده است. اسیدی شدن اقیانوس‌ها، ناشی از جذب حدود یک سوم CO2 اتمسفری، به کاهش pH و تهدید زیست‌پذیری گونه‌های دریایی کلسیم‌دار مانند مرجان‌ها و صدف‌ها منجر شده و عملکرد زنجیره غذایی را مختل می‌کند. گرم شدن جهانی همچنین باعث آزادسازی آلاینده‌های قدیمی از یخ‌ها، تغییر الگوی توزیع جغرافیایی آلاینده‌ها و افزایش مواجهه انسانی با آن‌ها شده است. این عوامل خطر بیماری‌های عفونی و سمیت زیستی در جوامع ساحلی، به ویژه در کشورهای کم‌درآمد را افزایش می‌دهند.
آزادسازی فلزات سمی به محیط زیست از دوران باستان آغاز شده و با انقلاب صنعتی شدت گرفته است. جیوه یکی از خطرناک‌ترین فلزات برای سلامت انسان و محیط زیست است. در ۵۰۰ سال گذشته، میزان جیوه در اقیانوس‌ها ۴۵٪ و در چرخه زیستی ۷۰٪ افزایش یافته است. منابع انسانی گذشته و تغییرات اقلیمی، پیش‌بینی اثرات آن را برای آینده دشوار کرده‌اند
منابع، اثرات و راهکارهای کاهش آلودگی جیوه دریایی
هر سال حدود ۲,۲۲۰ تن جیوه از منابع انسانی به محیط زیست وارد می‌شود که ۳۰٪ از انتشار کنونی را تشکیل می‌دهد. ۹۰٪ جیوه در حال گردش از منابع گذشته و ۱۰٪ از منابع طبیعی مانند آتشفشان‌ها ناشی می‌شود. دو منبع اصلی انسانی شامل سوزاندن زغال سنگ و استخراج طلا به روش سنتی است. جیوه پس از ورود به محیط، به متیل جیوه تبدیل می‌شود که ترکیبی سمی برای مغز انسان است و از طریق زنجیره غذایی در موجودات دریایی انباشته می‌شود. مواجهه با متیل جیوه می‌تواند منجر به نقص‌های شناختی و رفتاری در جنین‌ها و همچنین افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی شود.
همچنین، اسیدی شدن اقیانوس‌ها بر سمی بودن فلزات تأثیر می‌گذارد و ممکن است سمی بودن جیوه را کاهش دهد. راهکارهای کلیدی برای کاهش آلودگی شامل توقف سوزاندن زغال سنگ و محدودسازی استفاده از جیوه در استخراج طلا به روش سنتی است که این اقدامات به کاهش آلودگی اقیانوس‌ها و تغییرات اقلیمی نیز کمک می‌کند.
آلودگی پلاستیکی اقیانوس‌ها: یک بحران جهانی
زباله‌های پلاستیکی حدود ۸۰٪ از زباله‌های دریایی را تشکیل می‌دهند و سالانه ۴.۸ تا ۱۲.۷ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود. این میزان می‌تواند تا سال ۲۰۲۵ به ۱۵۰ میلیون تن برسد. منبع اصلی این آلودگی، فعالیت‌های انسانی در خشکی، به‌ویژه در مناطق با جمعیت بالا و مدیریت ضعیف پسماند است. حدود ۹۰٪ از آلودگی پلاستیکی دریایی تنها از ۱۰ رودخانه، عمدتاً در آسیا، سرچشمه می‌گیرد.
پلاستیک‌ها از پلیمریزاسیون مونومرهای شیمیایی تولید می‌شوند و ۹۸٪ آن‌ها از سوخت‌های فسیلی به دست می‌آیند. این مواد به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که پایدار و مقاوم به تجزیه باشند، به همین دلیل پلاستیک‌های دور ریخته‌شده می‌توانند برای دهه‌ها در محیط دریایی باقی بمانند و مسافت‌های طولانی را طی کنند. زباله‌های پلاستیکی اکنون در آب‌های سطحی، سواحل و حتی عمیق‌ترین نقاط اقیانوس وجود دارند.
میکروپلاستیک‌ها نیز به‌صورت دانه‌های کوچکی تولید می‌شوند که در فرآیندهای صنعتی و محصولات پزشکی و آرایشی کاربرد دارند. این دانه‌ها به محیط زیست رها شده و از طریق روان‌آب‌های شهری و تخلیه فاضلاب وارد اقیانوس‌ها می‌شوند. تجزیه میکروپلاستیک‌ها در محیط دریایی به نوع ماده و شرایط هوازدگی بستگی دارد و برخی پلاستیک‌ها ممکن است صدها سال طول بکشد تا تجزیه شوند.
اثرات آلودگی پلاستیکی دریایی بر سلامت انسان
ناشناخته‌ها و رویکرد احتیاطی: با وجود عدم شواهد قطعی درباره خطرات میکروپلاستیک‌ها برای سلامت انسان، مطالعات بر لزوم اتخاذ رویکرد پیشگیرانه برای کاهش تخلیه پلاستیک‌ها به اقیانوس‌ها تأکید دارند.
کاهش اکسیژن توسط آلاینده‌ها: آلاینده‌های شیمیایی می‌توانند فعالیت فتوسنتزی سیانوباکتری‌ها را تضعیف کرده و تولید اکسیژن را کاهش دهند. سمیت ترکیبی این آلاینده‌ها بیشتر از اثرات مواد منفرد است.
مواجهه انسانی از طریق غذاهای دریایی: مصرف غذاهای دریایی، به‌ویژه در مناطق وابسته، منبع اصلی ورود آلاینده‌هایی مانند متیل‌جیوه و PCBها به بدن انسان است. غلظت این مواد به عوامل مختلفی بستگی دارد و گونه‌های شکارچی معمولاً آلودگی بیشتری دارند.
عواقب بهداشتی شیمیایی: آلاینده‌های دریایی با بیماری‌های مختلف انسانی مرتبط هستند، از جمله بیماری‌های قلبی‌عروقی و اختلالات رشد. مواجهه زودهنگام با مواد شیمیایی می‌تواند باعث نقص‌های عصبی و مشکلات غدد درون‌ریز شود، مانند فاجعه میناماتا که نوزادان را تحت تأثیر قرار داد.
پیامدهای بهداشتی آلاینده‌های شیمیایی
سمّیت عصبی توسعه‌ای: مواجهه با مواد شیمیایی سمی در دوران بارداری و نوزادی می‌تواند منجر به کاهش IQ و اختلالات شناختی شود که اثرات آن تا بزرگسالی ادامه دارد
اختلال عملکرد غدد درون‌ریز: آلاینده‌های پایدار مانند PCBها و DDEها می‌توانند عملکرد هورمون‌ها را مختل کرده و بر رشد و تولیدمثل تأثیر بگذارند.
سمّیت ایمنی: ترکیباتی مانند دیوکسین‌ها و PFAS سیستم ایمنی را تضعیف کرده و به ویژه در کودکان باعث کاهش پاسخ به واکسن‌ها و افزایش حساسیت به بیماری‌ها می‌شوند.
اختلالات متابولیکی و دیابت: مواجهه با POPها و PFAS با مشکلات متابولیکی و افزایش خطر دیابت مرتبط است.
سرطان‌زایی: بسیاری از PAHها و PCBها سرطان‌زا هستند و با انواع خاصی از سرطان‌ها ارتباط دارند.
مرگ و میر: بار بالای بدن از POPها با افزایش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های مزمن، به ویژه قلبی‌عروقی، مرتبط است.
طهورا بهداد-فعال محیط زیستی
