تفاوت کم‌خونی ناشی از فقر آهن و ویتامین B۱۲
به گزارش همشهری آنلاین، دو مورد از رایج‌ترین انواع کم‌خونی، کم‌خونی ناشی از فقر آهن و کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ هستند. آگاهی از تفاوت این دو نوع کم‌خونی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چرا که درمان اشتباه می‌تواند وضعیت بیمار را بدتر کند. در این مطلب از همشهری آنلاین، به طور کامل و کاربردی به بررسی تفاوت‌های این دو نوع کم‌خونی، علائم، علل و روش‌های درمان آن‌ها می‌پردازیم. اگر می‌خواهید بدن خود را بهتر بشناسید و به موقع برای سلامت خود اقدام کنید، خواندن این مطلب را از دست ندهید.
کم‌خونی فقر آهن چیست؟
کم‌خونی ناشی از فقر آهن زمانی ایجاد می‌شود که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را در خون حمل می‌کند. بدون میزان کافی هموگلوبین، بدن نمی‌تواند اکسیژن کافی به سلول‌ها و بافت‌ها برساند.
علل شایع کم‌خونی فقر آهن شامل موارد زیر است:
- از دست دادن خون به علت قاعدگی‌های سنگین، زخم‌های گوارشی یا خونریزی‌های داخلی.
- دریافت ناکافی آهن از رژیم غذایی، به‌ویژه در گیاهخواران یا افرادی که رژیم غذایی محدود دارند.
- مشکلات جذب آهن در بدن، مانند بیماری سلیاک یا جراحی بای‌پس معده.
کم‌خونی فقر آهن در تمام سنین ممکن است رخ دهد و زنان در سنین باروری بیشتر در معرض آن هستند.
بیشتر بخوانید: چطور گلبول های قرمز خون را افزایش دهیم؟
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ چیست؟
کمبود ویتامین B۱۲ نیز می‌تواند باعث نوعی کم‌خونی شود که به آن «کم‌خونی مگالوبلاستیک» گفته می‌شود. در این حالت، بدن به اندازه‌ی کافی ویتامین B۱۲ برای ساخت گلبول‌های قرمز سالم در اختیار ندارد.
دلایل شایع کم‌خونی ناشی از کمبود B۱۲ عبارتند از:
- دریافت ناکافی B۱۲ از رژیم غذایی، به ویژه در گیاهخواران مطلق که منابع حیوانی مصرف نمی‌کنند.
- اختلالات جذب ویتامین B۱۲ مانند بیماری کرون یا کمبود فاکتور داخلی (Intrinsic Factor).
- مصرف طولانی مدت برخی داروها مانند متفورمین یا مهارکننده‌های پمپ پروتون.
این نوع کم‌خونی معمولاً در افراد مسن یا کسانی که مشکلات گوارشی دارند بیشتر مشاهده می‌شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با ویتامین B۱۲
علائم کم‌خونی فقر آهن و تفاوت آن با کم‌خونی B۱۲
گرچه هر دو نوع کم‌خونی باعث خستگی و ضعف می‌شوند، اما علائم آن‌ها تفاوت‌هایی دارد که می‌تواند در تشخیص کمک‌کننده باشد.
علائم کم‌خونی فقر آهن شامل موارد زیر است:
- خستگی شدید و ضعف عمومی
- رنگ‌پریدگی پوست
- تنگی نفس حتی با فعالیت سبک
- سردردهای مکرر یا سرگیجه
- شکنندگی ناخن‌ها و ریزش مو
- ولع به خوردن مواد غیر خوراکی مثل یخ یا خاک (پیکا)
در مقابل، علائم کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ متفاوت است و شامل:
- خستگی و ضعف شدید
- زردی پوست یا سفیدی چشم
- احساس گزگز یا بی‌حسی در دست‌ها و پاها
- مشکلات حافظه و تمرکز
- تغییرات خلقی مانند افسردگی یا تحریک‌پذیری
- مشکلات تعادلی و ناهماهنگی حرکات
تفاوت مهم این دو نوع کم‌خونی در علائم عصبی است که فقط در کمبود ویتامین B۱۲ دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با توصیه‌هایی برای پیشگیری از کم‌خونی
تشخیص کم‌خونی فقر آهن و کمبود ویتامین B۱۲
تشخیص دقیق نوع کم‌خونی بسیار حیاتی است، زیرا درمان اشتباه می‌تواند منجر به عوارض جبران‌ناپذیر شود. پزشک معمولاً برای تشخیص، از آزمایش خون استفاده می‌کند.
مراحل اصلی تشخیص شامل موارد زیر است:
- آزمایش CBC (شمارش کامل خون) برای بررسی تعداد و اندازه گلبول‌های قرمز.
- سنجش سطح فریتین و آهن سرم برای بررسی ذخایر آهن بدن.
- اندازه‌گیری سطح ویتامین B۱۲ و فولات برای تشخیص کمبود این مواد مغذی.
- در برخی موارد، آزمایش‌های تکمیلی مانند آزمایش جذب B۱۲ یا آزمایش آنتی‌بادی فاکتور داخلی درخواست می‌شود.
در تشخیص کم‌خونی ناشی از فقر آهن معمولاً گلبول‌های قرمز کوچک و رنگ‌پریده‌اند، در حالی که در کمبود B۱۲ گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر از حد طبیعی هستند.
درمان کم‌خونی فقر آهن و کمبود ویتامین B۱۲
درمان هر نوع کم‌خونی بستگی به علت زمینه‌ای آن دارد و باید به صورت هدفمند انجام شود.
روش‌های درمان کم‌خونی فقر آهن شامل موارد زیر است:
- مصرف مکمل‌های آهن خوراکی یا تزریقی تحت نظر پزشک.
- بهبود رژیم غذایی با افزودن منابع آهن مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لوبیا، عدس و اسفناج.
- درمان مشکلات زمینه‌ای مانند زخم معده یا خونریزی‌های داخلی.
درمان کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ نیز معمولاً شامل این موارد است:
- مصرف مکمل‌های خوراکی ویتامین B۱۲ یا تزریق ماهیانه B۱۲، بسته به شدت کمبود.
- افزودن غذاهای سرشار از B۱۲ به رژیم غذایی، مانند جگر، گوشت گاو، ماهی سالمون و تخم مرغ.
- در موارد اختلال جذب، درمان‌های طولانی‌مدت تزریقی ممکن است ضروری باشد.
عوارض عدم درمان کم‌خونی
نادیده گرفتن کم‌خونی، چه ناشی از فقر آهن و چه ناشی از کمبود B۱۲، می‌تواند پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد.
عوارض احتمالی کم‌خونی فقر آهن:
- نارسایی قلبی به علت تلاش بیشتر قلب برای رساندن اکسیژن
- اختلال در رشد جسمی و ذهنی کودکان
- افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها
عوارض کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲:
- آسیب‌های عصبی دائمی که حتی پس از درمان هم قابل برگشت نیستند.
- اختلالات روانی مانند زوال عقل یا افسردگی شدید.
- ناباروری یا مشکلات در دوران بارداری.
به همین دلیل، تشخیص به‌موقع و درمان درست اهمیت حیاتی دارد.
پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن و ویتامین B۱۲
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. تغییراتی کوچک در سبک زندگی می‌تواند خطر ابتلا به کم‌خونی را کاهش دهد.
چند راهکار موثر برای پیشگیری:
- داشتن رژیم غذایی متعادل و متنوع که شامل منابع آهن و ویتامین B۱۲ باشد.
- مصرف مکمل‌های غذایی در صورت لزوم و طبق توصیه پزشک.
- پیگیری منظم وضعیت خون و آزمایشات مخصوصاً در افرادی که در معرض خطر بیشتری هستند (مانند زنان باردار یا سالمندان).
سخن پایانی
کم‌خونی، علل و علائم مختلفی دارد که شناخت صحیح آن‌ها می‌تواند مسیر درمان را به درستی هدایت کند. تفاوت‌های بین کم‌خونی فقر آهن و کمبود ویتامین B۱۲ به ویژه در علائم بالینی و رویکرد درمانی بسیار مهم است. در حالی که کم‌خونی فقر آهن بیشتر با علائم عمومی مانند خستگی و ضعف همراه است، کمبود B۱۲ علاوه بر این علائم، نشانه‌های عصبی جدی نیز ایجاد می‌کند.
تشخیص به‌موقع، درمان مناسب و پیشگیری موثر می‌تواند از عوارض خطرناک این بیماری‌ها جلوگیری کند و کیفیت زندگی را به طرز چشمگیری بهبود بخشد. آگاهی بیشتر درباره‌ی بدن خود، همواره اولین قدم در مسیر سلامت پایدار است.
