غم مادرانه را جدی بگیریم؛ افسردگی پس از زایمان درمان دارد
محمدرضا شالبافان، مدیر کل دفتر سلامت روانی اجتماعی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشیار روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با چالش‌های روانی بانوان و افسردگی آنان پس از زایمان گفت: خانم‌های باردار در طول دوران بارداری و در ماه‌های پس از زایمان، یک الی دو ماه در معرض انواع اختلالات روان از جمله افسردگی و اضطراب هستند.
وی ادامه داد: این اختلالات روان به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند که یکی از مهمترین دلایل، تغییر در الگوی خواب، بیداری، اشتها، وضعیت وزن و حرکت افراد است که تمام این دلایل می‌تواند برای فرد استرس‌زا بوده و منجر به آسیب روانی در فرد شود؛ از طرف دیگر این اتفاقات منجر می‌شود که هورمون‌های دوران زنانگی در طول دوران بارداری و بعد از آن تغییر کرده که آن تغییرات هورمونی نیز می‌تواند آسیب‌زا باشد.
شالبافان اذعان کرد: در این ایام فرد بابت سلامت خود نگرانی داشته و نقش‌های زنانگی در منزل، رسیدن به وظایف، فعالیت‌ها و تعامل با دیگران گاهی استرس‌زا بوده و فرد با توجه به این عوامل ممکن است که در معرض خطر مشکلات سلامت روان از جمله افسردگی و اضطراب قرار گیرد؛ به خصوص در مورد کسانی که قبل از بارداری یا در بارداری‌های گذشته دچار این مشکلات بوده، احتمال تکرار دوباره آن بالا است.
ضرورت توجه به سلامت روان مادران در دوران بارداری و پس از زایمان
شالبافان اظهار داشت: سلامت روان مادران، به‌ویژه در دوران بارداری و پس از زایمان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این دوران حساس، لازم است که توجه کافی به وضعیت روانی مادران صورت گیرد، به‌خصوص در هنگام مراجعه به مراکز بهداشتی برای بررسی‌های دوره‌ای مانند پایش رشد و وزن نوزاد.
وی ادامه داد: در کنار ارزیابی سلامت جسمی نوزاد، باید به سلامت روان مادر نیز توجه ویژه شود. در صورت مشاهده علائم اولیه اختلالات روانی، مادر باید به روان‌شناس ارجاع داده شود و در صورت نیاز، اقدامات روان‌پزشکی نیز در نظر گرفته شود.
مدیر کل دفتر سلامت روانی اجتماعی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تصریح کرد: بخشی از مراقبت‌های روانی مهم در محیط خانه و به‌ویژه توسط همسر و خانواده باید انجام شود. اگر در همان مراحل اولیه، نشانه‌هایی مانند غمگینی، گریه‌های مکرر، کاهش انگیزه برای انجام فعالیت‌های روزمره یا بی‌علاقگی نسبت به زندگی مشاهده شود، ضروری است که خانواده این علائم را جدی بگیرند و بی‌توجهی یا انکار این نشانه‌ها ممکن است به وخامت حال روانی مادر منجر شود.
وی افزود: در صورت عدم تشخیص یا مراجعه دیرهنگام، مشکلات روانی می‌توانند تشدید شوند و حتی سلامت جنین را نیز تحت‌تأثیر قرار دهند. به همین دلیل، مراقبت از سلامت روان مادر، نه‌تنها برای خود او، بلکه برای سلامت و رشد نوزاد نیز حیاتی است.
تأکید بر نقش کلیدی خانواده در حفظ سلامت روان مادران باردار
شالبافان تاکید کرد: نقش خانواده، به‌ویژه همسر و خانواده همسر، در حفظ و ارتقای سلامت روان مادران در دوران بارداری و پس از زایمان بسیار حیاتی است. برخلاف تصور برخی، اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب در این دوران نه‌تنها اجتناب‌ناپذیر یا غیرقابل درمان نیستند، بلکه با مراقبت و توجه کافی، می‌توان آن‌ها را به‌موقع تشخیص داد و درمان مؤثر برایشان انجام داد.
وی اذعان کرد: بسیاری از افراد نگران این موضوع هستند که تشخیص مشکلات روانی در دوران بارداری ممکن است منجر به تجویز داروهایی شود که به جنین آسیب می‌رسانند و در بیشتر موارد اختلالات روانی با روش‌های غیردارویی مانند روان‌درمانی و مشاوره قابل درمان هستند. در مواردی هم که نیاز به دارو وجود دارد، خوشبختانه داروهای ایمن و مؤثری در کشور در دسترس است که در دوزهای مناسب و تحت نظر پزشک، بدون آسیب به جنین، می‌تواند حال مادر را بهبود ببخشد.
این دانشیار روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران اظهار داشت: خانواده‌ها باید نشانه‌های اولیه مشکلات روانی مانند اضطراب، بی‌حوصلگی، غمگینی، یا اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره را جدی بگیرند و در صورت مشاهده این علائم، مادر را برای دریافت خدمات تخصصی به‌موقع یاری کنند. تشخیص و درمان زودهنگام، نه‌تنها از وخامت شرایط جلوگیری می‌کند، بلکه از بروز عوارض احتمالی برای جنین نیز پیشگیری خواهد کرد.
زنان با سابقه اختلالات روانی، پیش از بارداری به مشاور مراجعه کنند
شالبافان توصیه کرد: زنانی که سابقه افسردگی، اضطراب یا سایر اختلالات روانی به‌ویژه در دوران بارداری یا پس از زایمان داشته‌اند، پیش از اقدام به بارداری حتماً با روان‌پزشک یا روان‌شناس خود مشورت کنند. اطلاع‌رسانی به پزشک درباره تصمیم به بارداری، می‌تواند به تنظیم دقیق روند درمانی و پیشگیری از بروز مجدد اختلالات روانی در دوران بارداری کمک کند.
وی متذکر شد: در برخی موارد نیز ادامه مصرف دارو در دوران بارداری با تغییر دوز یا نوع دارو، تحت نظر پزشک ممکن و ایمن است. همچنین ممکن است نیاز به جلسات مشاوره‌ای بیشتری باشد تا مادر بتواند با آمادگی روانی بیشتری وارد این مرحله حساس از زندگی شود.
مدیر کل دفتر سلامت روانی اجتماعی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بیان کرد: برای زنانی که سابقه اختلالات روانی ندارند نیز مراقبت‌های روانی پیشگیرانه اهمیت دارد. توجه به نشانه‌های اولیه تغییرات روانی، مراجعه زودهنگام به متخصص و تقویت حمایت خانوادگی از جمله راهکارهای مؤثر برای پیشگیری از اختلالات روان در دوران بارداری هستند.
وی تصریح کرد: اقداماتی مانند حفظ الگوی منظم خواب و بیداری، فعالیت جسمی سبک اما مستمر، برخورداری از حمایت روانی خانواده و کنترل وضعیت جسمی مانند فشار خون و قند خون نیز نقش مهمی در حفظ سلامت روان دارند؛ چرا که بروز مشکلات جسمی در این دوران می‌تواند زمینه‌ساز اختلالات روانی شود.
حمایت خانواده از اختلالات روانی پیشگیری می‌کند
شالبافان با تأکید بر نقش پررنگ خانواده در حفظ سلامت روان مادران باردار، در ادامه گفت: حمایت خانوادگی، به‌ویژه از سوی همسر، یکی از عوامل مؤثر در کاهش احتمال بروز اختلالاتی مانند اضطراب و افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان است.
وی افزود: ایجاد محیطی آرام و حمایتگر از سوی خانواده می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات روانی ایفا کند. در کنار آن، عواملی مانند تنظیم مناسب خواب و بیداری، مدیریت شرایط جسمی مانند فشار خون و قند خون، و فعالیت جسمی سبک اما منظم، همگی در ارتقای سلامت روان مادر مؤثر هستند.
شالبافان متذکر شد: حتی با وجود تمامی اقدامات پیشگیرانه و حمایت مؤثر خانواده، ممکن است برخی زنان همچنان دچار اختلالات روانی شوند. این بدان معنا نیست که فرد از حمایت کافی برخوردار نبوده، بلکه در برخی موارد، آسیب‌های روانی به دلایل زیستی، هورمونی یا پیشینه فردی ممکن است بروز پیدا کنند.
مدیر کل دفتر سلامت روانی اجتماعی و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی خاطر نشان کرد: بنابراین ضروری است که نگاه جامعه و خانواده‌ها نسبت به مشکلات سلامت روانی دوران بارداری واقع‌بینانه و دور از قضاوت باشد و در صورت مشاهده نشانه‌های اختلال، برای دریافت خدمات تخصصی، به‌موقع اقدام شود.
