قلعه عجیبی که آب در آن سربالا می‌رود!
در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان سمنان، در منطقه‌ای کوهستانی به نام سارو، دو قلعه قدیمی و بسیار محکم واقع شده است؛ این دو قلعه از لحاظ ساختار و موقعیت جغرافیایی خود، موضوعی جذاب و قابل بررسی محسوب می‌شوند؛ قلعه شمالی که اندکی کوچک‌تر از قلعه جنوبی است، به‌دلیل گذر زمان و تأثیرات طبیعی و تخریب ناشی از فعالیت‌های گنج‌یابان تا حدی ویران شده و خالی از سکنه است، اما ساختار اصلی آن هنوز باقی مانده و به این دره جلوه‌ای ویژه بخشیده است.
قلعه جنوبی که روی یک قله بلند ساخته شده، به‌قدری محکم و تسخیرناپذیر است که یکی از مهم‌ترین قلعه‌های دفاعی در شرق ایران شناخته می‌شده است. به نظر می‌رسد که ساختمان این قلعه دارای سه طبقه بوده است.
طبقه اول برای چارپایان، طبقه دوم برای سکونت رعایا و خانواده‌های آن‌ها و طبقه سوم که دارای معبد، حمام و آبدارخانه بوده و به آن بارگاه اطلاق می‌شده، برای سکونت سربازان مدافع و بزرگان قلعه استفاده می‌شده است.
یکی از نکات جالب درباره این قلعه‌ها، روش انتقال آب از چشمه کلاته سارو به بالای قلعه است؛ این انتقال آب از طریق مجاری زیرزمینی انجام می‌شده است؛ ابتدا مجاری زیرزمینی در مقابل چشمه‌ها ایجاد شده و سپس در فواصل معینی، سوراخ‌ها برای عبور جریان هوا باز می‌شدند؛ در ادامه، لوله‌های خالی در فواصل معینی بالای مجاری و روی چاه‌های حفرشده قرار داده می‌شدند، به این ترتیب، سطح آب به‌تدریج بالاتر می‌رفت و به قلعه می‌رسید که این سیستم برای تأمین آب به قلعه بسیار کارآمد بوده است، در واقع، آب چشمه کلاته سارو به وسیله مجراهای زیرزمینی به قلعه منتقل می‌شد، این مجراها با استفاده از سیستمی هوشمند، آب را به بالای قلعه می‌رساند.
قلعه جنوبی سارو پنجم آذر ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است؛ در چهار گوشه هر یک از قلعه‌ها برج‌هایی برای دیده‌بانی ساخته شده است که بسیار جذاب و شگفت‌انگیز است. ادعا می‌شود که قلعه‌های سارو به دوران پیشدادیان و کیانیان بازمی‌گردند، اما در طول تاریخ به‌عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اشکانیان و اسپهبدان طبرستان شناخته شده‌اند و مورد استفاده قرار گرفته‌اند، همچنین این قلعه به مدت دو قرن به‌عنوان مرکز تجمع افراد فعال فرقه باطنیان خدمت کرده است.
در لغتنامه دهخدا درباره این قلعه آمده است:
«سارو از توابع سمنان و دارای معدن زغال‌سنگ است. این معدن در ۲۰ هزار گزی شمال شرقی سمنان در سارو، نزدیک کوه پیغمبران واقع شده است و در عمق چهارگزی، رگه‌های زغال‌سنگ به عرض ۴۰ تا ۵۰ صدم گز وجود دارد و اهالی محل برای رفع احتیاجات خود از آن بهره‌برداری می‌کنند.»
