کودکان و بحران‌ها؛ چگونه اخبار جنگ را برای کودکان بازگو کنیم
محمدرضا محمدی فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان و رئیس مرکز تحقیقات روان‌پزشکی، در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با سلامت روان کودکان و مدیریت کودکان در شرایط بحرانی گفت: در میان تمام بحران‌های انسانی، جنگ یکی از تلخ‌ترین و پرآسیب‌ترین موقعیت‌هایی است که کودکان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. در چنین شرایطی، سکوت والدین نه تنها کمک‌کننده نیست، بلکه باعث تشدید اضطراب درونی و پنهان کودکان می‌شود. این اضطراب پنهان می‌تواند زمینه‌ساز افسردگی و سایر اختلالات روانی در آینده شود.
وی ادامه داد: بنابراین، اولین گام مؤثر در مواجهه با کودکان در شرایط بحران، گفت‌وگوی صادقانه، شفاف و متناسب با سن آن‌هاست. کودکان باید اجازه داشته باشند سوال بپرسند و در عین حال پاسخ‌هایی دریافت کنند که دقیق، صادقانه و در سطح درک سنی‌شان باشد.
محمدی اذعان کرد: نقش اطرافیان نزدیک مانند خواهر و برادران بزرگ‌تر و همچنین معلمان در مدرسه است. این افراد نیز باید مراقب محتوای گفت‌وگوهایشان با کودکان باشند. در جمع‌های خانوادگی و محیط مدرسه، نباید بی‌محابا درباره فجایع، کشته‌شدن‌ها یا اخبار تخریب‌گر صحبت کرد. بلکه باید تا جای ممکن کودکان را از اخبار ناگوار دور نگه داشت و آن‌ها را به سمت فعالیت‌هایی چون بازی، درس و سرگرمی‌های سازنده سوق داد.
وی افزود: درک احساسات کودکان اهمیت زیادی دارد. والدین باید بدانند فرزندشان چه چیزی را دیده، شنیده یا درک کرده و چه احساسی نسبت به آن دارد. برخی کودکان از طریق فضای مجازی یا تلویزیون به اطلاعاتی دست پیدا می‌کنند که ممکن است اضطراب‌برانگیز باشد. در این شرایط، بهترین روش این است که والدین با درک دقیق احساس کودک، با او گفت‌وگو کنند و از دادن اطلاعات اضافی یا بار احساسی مضاعف خودداری کنند.
محمدی همچنین متذکر شد: تا حد امکان دسترسی کودکان به موبایل و فضای مجازی در این دوره کاهش یابد. زیرا در این فضا، اخبار اغراق‌آمیز، شایعات و روایت‌های غیرواقعی به‌راحتی دست‌به‌دست می‌شود. اگرچه ممکن است برخی اخبار رسمی داخلی با محدودیت‌هایی همراه باشد، اما دست‌کم موجب تشدید استرس و اضطراب کودکان نمی‌شود.
این فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان مطرح کرد: حفظ سلامت روان کودکان در شرایط بحرانی نیازمند هوشیاری، صداقت، همدلی و گفت‌وگوی متناسب با نیاز و سطح فهم آن‌هاست؛ راهی که اگر درست پیموده شود، می‌تواند کودکان را از آسیب‌های بلندمدت روانی مصون نگه دارد.
نحوه گفت‌وگو با کودکان در مواجهه با اخبار جنگ؛ چگونه از سلامت روان آن‌ها محافظت کنیم؟
محمدی در رابطه با نحوه پاسخگویی به سوالات کودکان درباره جنگ توضیح داد: پاسخگویی به این نوع سوالات نقش کلیدی در کاهش اضطراب و حفظ سلامت روان آن‌ها دارد؛ همچنین استفاده از واژه‌های هراس‌آور باید کنار گذاشته شده و به جای آن گفت‌وگویی آرام، قابل فهم و متناسب با سن کودک شکل بگیرد.
وی بیان کرد: بهتر است تمرکز اصلی خانواده بر فعالیت‌های شخصی کودک مانند بازی، درس، نقاشی یا سرگرمی‌های مفید باشد تا ذهن کودک از اخبار تلخ فاصله بگیرد. در کنار این، حفظ گرمای فضای خانوادگی و اجتناب از بروز تنش میان والدین به‌ویژه در زمان بحران، به کودکان حس امنیت و آرامش می‌دهد.
این فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان تصریح کرد: حضور فعال والدین در کنار کودکان و نوجوانان یکی دیگر از عوامل مؤثر در کاهش استرس آن‌هاست، بزرگترها باید توجه داشته باشند که اضطراب و تنش‌های بزرگسالان، مستقیماً به کودکان منتقل می‌شود. اگرچه کنترل شرایط بیرونی ممکن نیست، اما فضای داخل خانه قابل مدیریت است.
وی اظهار داشت: همچنین خانواده‌ها باید نسبت به محتوای تصویری منتشرشده در رسانه‌ها حساس باشند، دیدن تصاویر خشونت‌بار، چه مربوط به حمله دشمن باشد و چه به عملیات خودی، تأثیر منفی بر ذهن کودک می‌گذارد. در صورت نیاز به توضیح درباره این موضوعات، باید با زبانی ساده و متناسب با درک کودک بیان شود؛ به طور مثال تفاقی افتاده، اما نیروهای کشور ما پاسخ مناسب داده‌اند.
این فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان توصیه کرد: استفاده بیشتر از رسانه‌های رسمی داخلی است؛ زیرا رسانه‌های خارجی با اهداف روانی خاص و پخش تصاویر ناگوار، در افزایش اضطراب نقش دارند. والدین باید با تفکیک واقعیت از بازی‌های رسانه‌ای، از ورود اطلاعات نادرست به ذهن کودک جلوگیری کنند.
وی افزود: باید توجه داشت که همه کودکان در یک شرایط روانی قرار ندارند و برخی ممکن است سابقه اختلالات روانی، بیماری‌های جسمی یا تجربه اتفاقات ناگوار قبلی را داشته باشند. در چنین مواردی، لازم است والدین از مشاوره روان‌شناس یا روان‌پزشک کودک بهره بگیرند.
محمدی خاطر نشان کرد: تأکید بر نکات مثبت، برجسته‌سازی اتفاقات امیدبخش و پایان‌بندی گفت‌وگوها با پیام‌های مثبت، از جمله عوامل بسیار مهم در حفظ ثبات روانی کودک است. همچنین مراقبت از سلامت روان والدین و اطرافیان نیز به همان اندازه اهمیت دارد؛ چرا که مشکلات روحی بزرگترها به‌راحتی به کودکان منتقل می‌شود و این انتقال می‌تواند آسیب‌های بلندمدتی به دنبال داشته باشد.
